Prògram Choinnich

Coinneach MacÌomhair (CM): Bha sinn Dihaoine a chaidh a' còmhradh ri Dòmhnall S. Moireach mun an leabhar aige de sgeulachdan goirid a tha dìreach air nochdadh. Tha mòran a bhios a' sgrìobhadh anns a' Ghàidhlig agus 's ann le sgeulachdan goirid a bhios iad a' tòiseachadh a' nochdadh an cuid sgrìobhaidh. 'S dòcha gun can cuid gur ann air sgàth gur e nòs furasta a th' anns an sgeulachd ghoirid. Canaidh feadhainn eile, ge-tà, nach ann mar sin a tha e idir; gur e a th' anns an sgeulachd ghoirid dòigh sgrìobhaidh a tha a' feumachadh fìor liut air cànan agus cleachdadh briathran. Tha mi airson sùil ghoirid a thoirt air an sgeulachd ghoirid, còmhla ri triùir a th' air an nòs sgrìobhadh seo a chleachdadh iomadh turas. 'S iadsan Iain Moireach, a tha còmhla rium ann an Steòrnabhagh, Màiri NicIllEathain, a th' air an loidhne ann an Lìonacleit, agus Maoilios Caimbeul, a th' air an loidhne à Geàrrloch. A Mhàiri NicIllEathain an toiseach. Dè do bheachd air a seo? A bheil thusa a' smaoineachadh gur e... gur ann air sgàth gur e an sgeulachd ghoirid an dòigh as fhasa a tha daoine gan sgrìobhadh anns an sgeul-... a' sgrìobhadh sgeulachdan goirid?

Màiri NicIllEathain (MN): Uill, tha mi a' smaointeachadh air dòigh gur e, ach, a bheil fhios agaibh, ma tha an sgrìobhadh ann an duine, ma tha miann aig duine air a bhith a' sgrìobhadh, 's e reumhag a tha sin a tha toinnte, domhainn anns an nàdar, agus feumaidh e cladhan fhaighinn air tighinn a-mach. Agus tha mi a' creidsinn, mo bheachd fhìn, gu bheil an sgeulachd ghoirid na dhòigh a tha rudeigin furasta air an cladhan a tha sin a chur an cèill.

CM: Ann a bhith a' còmhradh mu dheidhinn seo an t-seachdain a chaidh ri cuideigin, bha iad ag ràdh rium gur e rud gu math Gàidhealach a bh' anns an sgeulachd ghoirid, gur e sin nòs an taigh-chèilidh ann an seagh, far an robh mòran a sgeulachdan ghoirid a' dèanamh an-àirde... a' dèanamh an-àirde an oidhche chèilidh. Am faodadh fìrinn a bhith ann an sin?

MN: Tha mi a' creidsinn gu bheil fìrinn ann. Ach bheiribh an aire air dòigh eile, na sgrìobhadairean mòra a bh' againn ann am Breatainn ann a shin - Thomas Hardy, 's Teàrlach Dickens, agus Raibeart Stevenson, na daoine sin, tha mi a' smaointeachadh gun do thòisich iad le sgeulachdan goirid an toiseach, mun deach iad air adhart gu gnothach a bu mhotha. Agus tha mi fhìn dhen bheachd gum faod na sgrìobhadairean a bhith an dùil gu bheil an sgeulachd ghoirid 's dòcha na ceum dhaibh gu raon nas fharsainge ann an litreachas. Agus 's e sin mo bheachd fhìn.

CM: Iain Moireach, an aontaicheadh tu le siud?

Iain Moireach (IM): Chan aontaicheadh idir. Tha mi duilich mu dheidhinn sin. Halò, a Mhàiri. Ach chan aontaich mi idir riut an sin. Tha mise a' smaoineachadh gur e rud a tha a' seasamh ann fhèin a th' anns an sgeulachd ghoirid, agus nach e ceum gu rud sam bith eile a th' ann, ach gur e dìreach rud a th' ann, carraig bheag, mar gum b' eadh, ann an saoghal far a bheil carraig mhòr nan nobhailean a' faighinn barrachd cliù. Ach saoilidh mi gu bheil sgeulachd ghoirid, gu bheil i coltach ri bàrdachd ghoirid, no ri dealbh-chluich ghoirid. Tha i uabhasach toinnte, mar a thuirt thu fhèin, 's uabhasach domhainn, agus chan ann... chan eil mi a' faicinn an sgeulachd ghoirid agus an nobhail, mar gum b' eadh, ann an còmhstri ri chèile air dòigh sam bith. Chan eil mi fiù 's a' faicinn mòran ceangail eadar sgeulachd ghoirid agus nobhail. Tha mi a' smaoineachadh gur e dà dhòigh sgrìobhaidh tur, tur eadar-dhealaichte a th' ann.

CM: Tha thusa air an dà sheòrsa a chleachdadh, nach eil?

IM: Tha.

CM: Dè an tè a b' fhasa?

IM: Nobhail, chanainn, a b' fhasa dhòmhsa gu pearsanta, oir b' urrainn dhut beagan a bharrachd sgaoileadh a dhèanamh air an sgeulachd. Ann an sgeulachd ghoirid, mar as trice tha thu a' dol dìreach a-steach air cùl nam briathran, a' cleachdadh cho beag 's as urrainn dhut de bhriathran, le cho mòr èifeachd 's as urrainn dhut fhaighinn, agus tha thu a' dol air cùlaibh nam briathran, dìreach a-steach gu inntinn an neach air a bheil do shùil aig an àm. Ann an nobhail, faodaidh tu innse dè seòrsa deise a th' air, dè seòrsa latha a bh' ann, rudan dhen t-seòrsa sin.

CM: A Mhàiri, a bheil thu ag iarraidh a thighinn air ais air Iain an siud, mus gluais mi air adhart gu Maoilios?

MN: Uill, cha robh mi a' ciallachadh idir nach robh a h-àite fhèin aig an sgeulachd ghoirid. Gu fìrinneach, tha. Ach tha mi fhathast dhen bheachd gu bheil cuid a sgrìobhadairean air tòiseachadh le... cuid dhiubh, air tòiseachadh le sgeulachdan goirid. 'S ann mar sin a thòisich mi fhìn.

CM: An dùil an e sin a tha a' toirt dhaibh an earbsa annta fhèin a dhol air adhart gu rud eile? An e sin a tha thu ag ràdh?

MN: 'S e.

CM: Uill, tha Maoilios Caimbeul agam air an loidhne. A Mhaoilios, dhutsa, dè tha san sgeulachd ghoirid?

Maoilios Caimbeul (MC): Ò, tha mi dìreach air tighinn a-staigh air a' chòmhradh 's cha chuala mi ceart dè bha daoine eile ag ràdh, ach dè th' ann an sgeulachd ghoirid? Uill, chanainn gu bheil i caran coltach ri bàrdachd, gur e... tha thu a' feuchainn ri dealbh a dhèanamh air beatha duine, agus ga dhèanamh ann am briathran... uill, ann an... le eaconamachd bhriathran. 'S e rud nas giorra na nobhail a th' ann, ach... agus chanainn gu bheil e dìreach...

CM: Ann an dòigh, a-rèiste, a bheil thu ag ràdh... a bheil thu ag aontachadh le Iain ann an seagh gu bheil e... nuair a thig e gu bhith a' cleachdadh cainnt, gu bheil e a' feumachadh barrachd sgil, le nuair a tha thu ag ràdh eaconamachd bhriathran, gu bheil nas lugha a bhriathran agad airson a bhith ag obair leotha, 's mar sin gum feum thu dèanamh... a bhith a' dèanamh cinnteach gu bheil an... gur e dìreach an dearbh fhacal ceart a th' agad, 's dòcha a ghabhas àite dusan ann an nobhail?

MC: Seadh. Tha mi a' smaoineachadh... tha nas giorra de... tha nas giorra rùm agad, mar gum b' eadh, airson dealbh a dhèanamh air an t-suidheachadh, agus mar as trice tha an suidheachadh a' dèiligeadh ri, dòcha, àm doirbh ann am beatha duine, agus tha thu a' tighinn a-staigh aig an àm a tha sin anns an sgeulachd, 's uaireannan tha thu... tha an sgeulachd a' sealltainn air ais an uair sin air beatha an duine a tha sin ann am briathran cho geàrr 's a ghabhas e a bhith. So mar sin, chanainn gu bheil, fhios a'd, chan eil... chan eil uiread de rùm agad airson a bhith ag innse mu dheidhinn rud... dè seòrsa duine a th' anns an duine. Tha e a' tighinn a-staigh anns an rud a tha a' tachairt, mar gum b' eadh.

CM: A bheil thusa a' smaoineachadh gur e rud a th' anns an sgeulachd ghoirid a tha dìreach na ceum tòiseachaidh do dhaoine a tha ag iarraidh gluasad gu rud nas... nas motha?

MC: Ò, chan eil idir. Chan eil. Tha mi a' smaoineachadh gur e... tha sgil àraidh ann an sgeulachd ghoirid, agus 's e ealain a th' ann ann fhèin. Fhios a'd, chan e rud soirbh a th' ann an sgrìobhadh idir, sgeulachdan no... do dh'Iain Moireach, tha Iain Moireach glè eòlach air a... air a bhith a' sgrìobhadh sgeulachdan goirid e fhèin, agus rinn e... rinn e deagh sgeulachdan man Feòil a' Gheamhraidh 's mar sin, 's chan e... chan e rud a th' ann a tha soirbh a dhèanamh idir.

CM: Dè, Iain, a tha thu a' feumachadh airson sgeulachd a bhith math, a-rèiste, sgeulachd ghoirid a sgrìobhadh? Dè tha thu a' feumachadh? Dè an liut a th' agad, dè an sgil a tha thu a' feumachadh?

IM: Chan eil mi a' smaoineachadh gu bheil thu a' feumachadh dad sam bith nach gabh ionnsachadh. Ma tha... sin a' gabhail ris ma tha miann agad sgeulachd a sgrìobhadh bho thùs, agus rùn agad sin a dhèanamh, agus gu bheil smuaintean agad, gu bheil idea, mar a chanas iad, agad, ach feumaidh tu togail, can, rudan mar deagh chuimhne, lèirsinn gu math geur, a bhith a' gabhail a-staigh a h-uile càil a tha thu a' faicinn 's a h-uile càil a tha thu a' cluinntinn anns a h-uile h-àite anns a bheil thu. Feumaidh claisneachd mhath a bhith agad. Feumaidh tu sin... 's e sin ach rudan a ghabhas ionnsachadh, ge-tà. Gabhaidh na sgilean a th' aig duine sam bith ann an sin...

MC: Tha mi ag aontachadh le Iain an sin, ach tha mi a' smaoineachadh gum feum rud eile a bhith agad cuideachd, 's e sin co-fhaireachdainn ri... ri beatha duine eile, agus an comas a bhith, mar gum b' eadh, a' dol a-staigh dhan a' bheatha a tha sin ann an dòigh co-fhaireachdainneil. Chan eil fhios a'm an aontaicheadh Iain ri sin.

IM: Ò, dh'aontaicheadh.

CM: Dè na sgilean, ge-tà? Mana h-eil a mhiann a tha seo annad a bhith a' sgrìobhadh, ge-tà, chan eil an t-iarrtas gu bhith agad na sgilean ionnsachadh, a bheil, Iain?

IM: Tha sin fìor.

CM: Mar sin dheth, dè na dh'fheumas tu ionnsachadh? Dè na dh'fheumas a bhith annad fhèin anns an toiseach... bho thoiseach?

IM: Chanainn-sa gu bheil e, ò, leth mu leth, mar gum b' eadh. Feumaidh tu a bhith ag iarraidh a bhith a' sgrìobhadh. Feumaidh sin a bhith ga do dhraibheadh, mar gum b' eadh. 'S e sin an einnsean a th' agad. Ach mura h-eil na sgilean agad, tha thu man a... man an càr a bha cuideigin ag ràdh nas tràithe an-diugh a bha a' coimhead coltach ri faochag. 'S e nàdar de sgeulachd ghoirid a bha sin ann fhèin, an ìomhaigh a thug an duine air an rud.

CM: Tha mi ag aithneachadh, tha mi a' faicinn sgeulachd a' tighinn. A Mhàiri, a bheil thusa ag aontachadh le Iain ann an seo an-dràsta, gu bheil 's dòcha beagan dheth annad fhèin, ach gu bheil an t-uabhas dhen an sgil, dhen an liut, as urrainn dhut ionnsachadh?

MN: Tha mi ag aontachadh leis a sin. B' fheudar dhomh fhìn rudan ionnsachadh. An toiseach, dh'fheumainn ionnsachadh mar a ghlacainn aire an leughadair, no an duine a bha ag èisteachd, le bhith a' dèanamh dealbh shoilleir aig toiseach na sgeulachd. Agus eadhon na bu chudromaiche na sin, b' fheudar dhomh ionnsachadh mar a chùmainn an inntinn aig an leughadair, no aig an neach a bha ag èisteachd, agus na cuspairean a bh' anns an sgeul, dh'fheumadh iad a bhith air an dèanamh tarraingeach, agus dh'fheumadh eadhon na còmhraidhean a bh' eatarra a bhith... uill, faodaidh mi ràdh, rudeigin eirmseach, rudeigin sgiobalta. Agus 's e an aire a chumail dìreach gu deireadh na sgeula, agus bhiodh na h-urracha mòra, gu h-àraid muinntir a' BhBC aig an àm a bha sin, bhiodh iad ag iarraidh gum biodh deireadh na sgeula ann an dòigh agus gun gabhadh an leughadair rudeigin de dh'iongnadh mar a thàinig i a-mach. Mar a chanas sinn anns a' Bheurla, twist in the tale.

CM: Seadh. Tha sinn gar toirt gu 's dòcha taobh eile dhen an rud. 'S e sin, dè th' ann an sgeulachd ghoirid? An e rud a tha thusa a' sgrìobhadh dhut fhèin agus gun dragh agad a bheil duine a' dol ga faicinn gu bràth? No an e rud a th' ann a tha thu a' sgrìobhadh agus beachd agad air cò seòrsa duine a tha a' dol ga leughadh no ga cluinntinn? A Mhaoilios.

MC: An ann... gabh mo leisgeil. An ann dhut fhèin a tha thu ga sgrìobhadh? Chan eil mi a' smaoineachadh gur ann. Nuair a tha thu a' sgrìobhadh sgeulachd ghoirid, tha thu a' sgrìobhadh mu dheidhinn duine ann an suidheachadh sòisealta air choreigin, agus ann an coimhearsnachd, 's dòcha, agus tha mi a' smaoineachadh nuair a tha thu a' sgrìobhadh sgeulachd ghoirid gu bheil thu a' sgrìobhadh le dòcha sùil air a' choimhearsnachd a tha sin, 's na daoine a tha a' dol a leughadh an sgeulachd.

CM: Iain?

IM: Tha mi a' smaoineachadh gu bheil do shùil air an duine a tha a' dol a leughadh no a' dol a chluinntinn na sgeulachd, agus tha sin a' toirt stiùireadh dhut a thaobh cainnt 's cànan, briathrachas, dè seòrsa briathran. Tha thu a' feuchainn ri taghadh ann an glè bheag a bhriathran rud aig am bi buaidh glè mhòr air inntinn an duine a tha ag èisteachd no an duine a tha a' leughadh, mar gun tilgeadh tu clach bheag ann an lòn, agus gu bheil na cearcaill a' falbh a-mach bhon a' chlach a tha sin, a' dol tòrr nas fharsainge na tha thusa, an sgrìobhaiche, a' tuigsinn a tha iad.

CM: Ach mas e agus gur e rud a th' ann, a-rèiste, agus gu bheil an luchd-èist-... luchd-leughaidh anns an amharc agad, a bheil sin a' ciallachadh nach eil e buileach a' tighinn còmhnard bhon a' chridhe?

IM: Tha mi a' smaoineachadh gur e thu fhèin, an sgrìobhaiche fhèin, a tha a' cur luach air an sgeulachd a tha e fhèin a' sgrìobhadh. Ach tha mi a' smaoineachadh, mura h-eil e a' cur sin fa chomhair chàich, saoilidh mi gu bheil rudeigin gun a choileanadh, mar gum b' eadh, a thaobh na sgeòil.

CM: Ann an dòigh, a bheil an sgeulachd ghoirid 's dòcha nas duilghe na nobhail, nas duilghe na bàrdachd, airson man a tha a' bhàrdachd, 's urrainn dhut rudeigin fhalachd ann an seagh, ach man a tha an sgeulachd ghoirid, chan eil agad ach an sgeulachd, agus mana h-eil i air a h-innse ceart agad, bidh daoine a' faighneachd cò mu dheidhinn a tha i, 's chan e sin a tha thu ag iarraidh, an e?

IM: Bidh. Uill, 's ann a bu mhath leamsa co-dhiù, 's tha mi cinnteach leis an fheadhainn eile a th' air a' phrògram, agus a h-uile duine eile a tha a' sgrìobhadh nan sgeulachdan goirid, gun cluinneadh sinn nas trice dè tha daoine a' smaoineachadh mu dheidhinn. Mar as trice, 's e an fhìrinn a th' ann anns a' Ghàidhlig gu bheil sgrìobhaichean, 's gu h-àraid daoine a tha a' sgrìobhadh rosg, gu bheil iad a' cur a-mach leabhraichean no a' cur a-mach sgeulachdan, agus chan eil iad a' cluinntinn gearra-bhid mu dheidhinn, a bheil e math no dona, an do chòrd e ri daoine, no an do dh'obraich e. Agus mar sin, tha mi a' smaoineachadh gur e sin a tha a' toirt orm a bhith ag ràdh, feumaidh an sgrìobhaiche fhèin a bhith, mar gum b' eadh, a' set-adh an luach a tha e fhèin a' feuchainn ri... ri chur air sgeulachd.

CM: Ach... ach ge-tà, a Mhaoilios, a rèir mar a tha sibh a' bruidhinn ann an sin, chan eil àite falaich idir ann, do neach-sgrìobhaidh nan sgeulachdan goirid, a bheil?

MC: Chan eil. Tha aon rud ann mu dheidhinn na sgeulachd ghoirid cuideachd, anns an latha a th' ann an-diugh. Nuair a tha e a' tighinn gu mar a tha an saoghal air atharrachadh, fhios agad, chan eil coimhearsnachd dùinte a-staigh tuilleadh, agus tha saoghal mòr ann a tha fosgailte, agus tha mi a' smaoineachadh a-nise gu bheil a leithid de shuidheachadh ann agus gu bheil suidheachadh ann far a bheil duine a' dèiligeadh ri dòcha duilgheadasan pearsanta a th' aca fhèin ann an sgeulachd ghoirid cuideachd, fhios agad, a thaobh creideamh, can, no rudeigin mar sin, agus tha dà thaobh air a' ghnothaich, tha mi a' smaoineachadh, fhios a'd. 'S dòcha gu bheil... tha an duine beò anns a' choimhearsnachd, far a bheil... far a bheil beachdan 's beachdan ùra a' tighinn a-staigh 's bhon taobh a-muigh, mar gum b' eadh, agus air an taobh eile, tha saoghal dìomhair aige fhèin a dh'fheumas e dèiligeadh ris cuideachd, anns an t-saoghal a th' ann. Tha dà thaobh air an rud, chanainn.

CM: Uill, chan eil fhios agamsa, ma tha dà thaobh air, bidh cuideigin eile ag ràdh gu bheil trì taobhan air, agus an uair sin 's dòcha gum bi ceithir taobhan air, 's carson nach eil sinn air a' chearcall a dhùnadh gu tur. Smuaintean ann an sin. Mo thaing dhan an triùir agaibh airson a thighinn a-steach a thoirt dhuinn na smuaintean sin air sgeulachd ghoirid, an sgil, agus na thathas a' feuchainn ri dhèanamh leis na sgeulachdan goirid. Iain Moireach, a tha còmhla rium ann an Steòrnabhagh, Màiri NicIllEathain ann an Lìonacleit, Maoilios Caimbeul air an loidhne à Geàrrloch.