Dubh a' Ghiuthais.

'S e seo sgeul a chuala mi bho mo sheanmhair mun deach mi riamh don sgoil. Nuair a ruiginn i gun mi a bhith glè ghlan, theireadh i le fiamh a' ghàire, "Thàinig Dubh a' Ghiuthais," agus dh'fheumainn-sa faighinn a-mach cò bh' ann an Dubh a' Ghiuthais.

Mar a tha fios aig neach, tha mòinteach na dùthcha seo làn giuthais. Chì sinn stuic nan... stuic nan craobh anns an talamh, le am freumhaichean a' sìneadh a-null 's a-nall timcheall orra... timcheall orra. Chì sinn uairean a' chraobh na laighe anns a' mhòintich mar a thuit i, agus chunnaic mi uairean coltas air na craobhan sin gun robh pàirt dhiubh air an losgadh. Mar sin, feumaidh e a bhith gun robh an dùthaich seo air a chòmhdachadh le coille mhòr bho chionn iomadh ceud bliadhna.

Nise, bha eud mòr air Rìgh Lochlainn airson a' choille bhrèagha leis an robh Albainn air a còmhdachadh, agus bu mhiann leis cur às dhi. Bha e latha cho tùrsach, iomagaineach 's gun d' fheòraich a nighean dheth dè bha a' cur dragh air. Fhreagair e gum b' fheàrr leis gum faigheadh e rian air sgrios a' choille Albannaich... a' choille Albannaich seo.

"Nì mise sin," ars a' bhana-phrionnsa, "ma gheibh sibhse bana-bhuidseach a chuireas mi ann an cruth eòin."

Gun tuilleadh dàil, chuir an rìgh fios air bana-bhuidseach ainmeil, agus thionndaidh i a' bhana-phrionnsa gu eun mòr brèagha geal. Dh'èirich i air iteig, agus cha b' fhada a bha ise a' ruighinn taobh siar Albainn. Thàinig i a-bhàn an siud 's an seo, agus nuair a bhean i ri craobh le slataig a bh' aice fo a sgèith, ghabh a' chraobh teine. Cha b' fhada gus an robh an t-eun brèagha geal na h-eun grànda dubh le ceò a' ghiuthais, agus thug muinntir na tìre seo Dubh a' Ghiuthais mar ainm oirre.

Cha robh e furasta grèim a dhèanamh oirre, agus bha i a' dèanamh mòran calla. Ach fhuaradh a-mach gun robh cridhe teòma aice, aig Dubh a' Ghiubhais, gu h-àraidh mu thimcheall bheathaichean. Dh'amais duine aig Loch Bhraoin air innleachd a chuireadh an sàs i. Chaidh an t-àl a thoirt bho gach sprèidh - na laoigh bho na mairt, na h-uain bho na caoraich, na searraich bho na làir, na minn bho na gobhair, na h-uirceanan bho na mucan, na cuileanan bho na coin, agus eadhon na h-eòin bheaga bho na cearcan. Chaidh na màthraichean a chur ann an aon bhuaile, agus an t-àl ann am buaile eile. Nuair a thàinig am feasgar, b' e sin a' mhèilich, an geumraich, an sitrich, a' chomhartaich agus an sgreadail a bu tiamhaidhe a chualas le cluais duine riamh.

Bha Dubh a' Ghiuthais a' gabhail seachad air a turas sgriosail, agus bha a cridhe cho goirt airson nam beathaichean bochd gum b' fheudar dhi teàrnadh gu talamh. Cha bu luaithe air an talamh i na chuir fear dhe daoine na dùthcha saighead na cridhe, agus thuit i marbh.

Fhuair Rìgh Lochlainn sgeul air mar thachair, agus chuir e birlinn le sgioba chalma a thoirt a' chuirp dhachaigh gu Lochlann. Ach nuair a sheòl iad a-mach gu doras an locha, gu doras an Locha Bhig, thàinig stoirm uabhasach a thug orra tilleadh. Thug iad trì oidhirpean air falbh leis a' ghiùlan, ach mu dheireadh chunnaic iad gum feumadh Dubh a' Ghiuthais a bhith air a tiodhlacadh far an do thuit i, aig Cill Donnain, aig ceann shuas an Locha Bhig. Tha tolman bòidheach uaine air ainmeachadh ann an sin mar a h-àite tàimh.