Eachdraidh-beatha

Rugadh agus thogadh Alan James Bruford ann an Dùn Èideann, agus bha buaidh mhòr aige air leasachadh agus goireasan Sgoil Eòlais na h-Alba anns an dreuchd aige mar Thasglannaiche, agus mar Àrd-òraidiche an dèidh sin, bho 1965 gus an do dh'eug e ann an 1995.

Rugadh e ann an 1937 do theaghlach sgoilereil; bha athair, Walter Bruford, na ollamh ann an Roinn na Gearmailtis aig Oilthigh Dhùn Èideann agus bhrosnaich e an ùidh a bh' aig a mhac ann an gnothaichean acadaimigeach. Thachair gun robh Walter air fear dhe na prìomh dhaoine a bha ag iomairt agus a' coiteachadh aig deireadh nan 1940an airson Sgoil Eòlais na h-Alba a stèidheachadh.

An dèidh dha foghlam fhaighinn aig Acadamaidh Dhùn Èideann agus Colaiste Winchester, chuir Alan Bruford roimhe Eachdraidh agus Angla-Sasannais a leughadh aig Colaiste St John's ann an Cambridge, agus an dèidh seo thill e a Dhùn Èideann a dhèanamh PhD. Anns an rannsachadh aige, bha e a' sgrùdadh leasachaidhean ann an seann sgeulachdan Gaeilge agus Gàidhlig bho fhionn-sgeòil litreachail Èireannach nam Meadhan Aoisean, agus chuir Bruford seachad mòran ùine ann an Èirinn agus cuideachd aig Coimisiún Béaloideasa Éireann. Dh'fhoillsich An Cumann le Béaloideas Éireann an tràchdas aige fon tiotal 'Gaelic Folk-tales and Mediaeval Romances', a tha air a mheas mar obair bhuadhach air a' chuspair seo chun an latha an-diugh.

Ann an 1965, chuireadh Alan Bruford ann an dreuchd Tasglannaiche Sgoil Eòlais na h-Alba. Bha e mar uallach air a bhith a' catalogadh agus a' clàradh nan clàraidhean a rinn rannsaichean na Sgoile, agus rinn e seo gu mionaideach agus gu dùrachdach. Ach chuir e roimhe cuideachd a bhith a' leasachadh obair nan obraichean-raoin agus nan rannsaichean; thuirt Dòmhnall Eairdsidh Dòmhnallach, a bha na charaid dha agus na cho-obraiche:

"He had already made some recordings for the Archives before he joined the Staff of the School in January 1965. However, his first major fieldwork exercise as a member of Staff was in South Uist in Autumn 1965. His own Progress Report for the period […] refers to this as follows: 'I spent a month […] in South Uist in order to improve my understanding and speaking of Gaelic; this was reasonably successful, though I cannot yet claim to be fluent. While there I recorded ten tapes of songs and stories and made one or two valuable new contacts: new tradition bearers can still be found even in such a thoroughly worked area."

Tha na rinn Bruford a thaobh rannsachadh agus gleidheadh beul-aithris na Gàidhlig gu math farsaing agus tha e cudromach dhuinn ann a bhith a' tuigsinn an dà chuid beul-oideas na Gàidhlig agus dòigh-beatha air a' Ghàidhealtachd anns an 19mh agus an 20mh linn. Tha còrr is mìle clàradh a rinn e ann an Gàidhlig de sgeulachdan, òrain agus fiosrachadh ionadail air làrach-lìn Tobar an Dualchais, agus chaidh a' mhòr-chuid dhiubh a chlàradh air feadh na Gàidhealtachd agus nan Eilean còmhla ri Dòmhnall Eairdsidh Dòmhnallach, agus cuideachd còmhla ri Mary MacDonald.

Rinneadh a' mhòr-chuid dhe na clàraidhean seo anns na 1960an, gu h-àraid ann an sgìrean dhen a' Ghàidhealtachd far nach robh a' Ghàidhlig ga bruidhinn ach aig na seann daoine, mar a bha Mòrar, Cinn Tìre, Dùthaich MhicAoidh, Diùra, agus Colbhasa. Rinn Bruford tòrr obair cuideachd ann an Ìle, agus tha e follaiseach an-diugh cho cudromach 's a bha an obair seo nuair bheir sinn fa-near do chrìonadh na Gàidhlig aig deireadh na 20mh linn. Am measg nan daoine as iomraitiche a chlàraich Alan Bruford air tìr-mòr na h-Alba agus anns na h-eileanan mu dheas, tha John Shaw à Diùra; John MacArthur à Ìle; Aonghas MacIllFhialain à Malaig Bheag (1892-1978); agus Dolly Ann MacDougall à Colbhasa (1888-1975).

A bharrachd air an obair aige anns na coimhearsnachdan Gàidhlig air tìr-mòr na h-Alba agus anns na h-eileanan mu dheas, chaidh Alan Bruford cuideachd dha na h-Eileanan Siar agus dhan Eilean Sgitheanach, far an do chlàraich e cuid dhe na seanchaidhean bu chliùitiche anns an àm, leithid Nan Eachainn Fhionnlaigh à Bhatarsaigh (1903-1982); Ceit, Bean Eairdsidh Raghnaill à Gearraidh Sheilidh (1897-1977); Annag Arnott à Lianacro (1887-1978); agus Mòr Stiùbhart à Barraigh.

A thuilleadh air an ùidh mhòir a bh' aige ann an seanchasan, bhiodh Bruford ri obair-raoin air feadh Alba, agus mar thoradh tha an cruinneachadh aigesan air fear dhe na cruinneachaidhean as motha a th' ann an tasglann na Sgoile. Anns an àm a tha seo ga sgrìobhadh, ann an 2021, tha còrr is 2,500 clàradh a rinn e air làrach-lìn Tobar an Dualchais, agus thèid an àireamh seo am meud anns an ùine a th' air thoiseach oirnn.

Bha farsaingeachd anns na rinn e de chruinneachadh agus bhiodh e a' sìor chur suim air Arcaibh agus Sealtainn. Thuirt Margaret MacKay gun tàinig seo:

"[…] in part from his own family connections with Orkney but also from his vision in identifying there a rich source of material for the study of cultural traditions, language and both continuity and change in community life. With his breadth and depth of scholarship he could embrace the long sweep of the islands' history and their North Sea and North Atlantic connections as well as the detail of a legend, a tune, a recipe or a craft process."

Tha Ethel Findlater of Dounby (1899-1973) am measg nan daoine as iomraitiche a chlàraich Bruford ann an Arcaibh. Fhuair e mòran de dh'òrain traidiseanta bhuaipe, cho math ri tòrr fiosrachaidh air biadh, cleachdaidhean ionadail agus dòighean-beatha; èistibh, mar eisimpleir, ris a' chunntas seo mun bhuaidh a bh' aig togail nan tallachan coimhearsnachd air a' chleachdadh ionadail 'the muckle supper'. Mar an ceudna, bha mòran de bheul-aithris aig James Laurenson à Fetlar (1899-1983), leithid thachartasan os-nàdarra; anns a' chlàradh seo tha James ag innse mar a thachair bòcan air duine ann am Fetlar agus mar a thug am bòcan air an duine sa teachdaireachdan de dh'aithreachas a thoirt seachad airson rudan a rinn e nuair a bha e beò san t-saoghal seo.

Stèidhich Bruford an iris 'Tocher' ann an 1971 còmhla ri feadhainn eile bho Sgoil Eòlais na h-Alba airson toradh obair na Sgoile a thoirt fa chomhair an t-sluaigh, agus bha e na dheasaiche air an iris seo fad còrr is fichead bliadhna. Thàinig Sgoil Eòlais na h-Alba gu bhith na h-ionad teagaisg anns an dearbh bhliadhna, agus bha Bruford air fear dhe na h-òraidichean agus na stiùirichean for-cheum bu chomasaiche a bh' anns an àite. A' bruidhinn mun nàdar agus mun stoidhle aige, thuirt Maighread Bennett gun robh e 'good-humoured, critical, provocative, encouraging, amusing…', agus thuirt Shari Cohn:

"For me, Alan epitomized scholarship at its best. His encyclopaedic mind, quick wit, and kind heart were qualities which I most admired about him. […] Though he was a private man, Alan would occasionally speak about his own experiences and those related to his own fieldwork. I will never forget those moments. They helped me appreciate Alan's sensitivity and his deep love for the story, and the meaning it has for the teller and the listener."

Dh'eug Alan Bruford gu h-obann anns a' Chèitean 1995, ach ged a dh'eug e òg dh'fhàg e dìleab mhòr de dh'obair sgoileireil a tha mionaideach agus inntinneach. Chaidh òraid chuimhneachaidh a chur air dòigh le Sgoil Eòlais na h-Alba bliadhna às dèidh a bhàis, agus tha an cuimhneachan seo a' leantainn gus an latha an-diugh.


Feadhainn dhe na daoine iomraiteach a chlàraich Alan Bruford:

Ethel Findlater à Dounby, Arcaibh (1899-1973)
James Laurenson à Fetlar, Sealtainn (1899-1983)
Ceit Dhòmhnallach (Bean Eairdsidh Raghnaill) à Gearraidh Sheilidh, Uibhist a Deas (1897-1977)
Nan NicFhionghain (Nan Eachainn Fhionnlaigh) à Bhatarsaigh (1903-1982)
Brucie Henderson à Arisdale, Sealtainn (1891-1977)
Peter PrattPeter Pratt à Toab, Arcaibh (1880-1971)
Aonghas MacIllFhialain à Loch Aoineart, Uibhist a Deas (1869-1966)


Tùsan agus Barrachd Leughaidh

Bennett, Margaret, 'Alan Bruford, 1937-1995', Folk Music Journal, 1996, Vol. 7, No. 2 (1996), 273-275

Bruford, Alan, Gaelic Folk Tales and Romances: A Study of the Early Modern Irish 'Romantic Tales' and Their Oral Derivatives (Dublin: Folklore of Ireland Society, 1969)

———, The Green Man of Knowledge and Other Scots Traditional Tales (ed.) (Aberdeen: Aberdeen University Press, 1982)

———, Highland Fairy Legends (Ipswich: D. S. Brewer, 1978)

———, 'The Sea-Divided Gaels: Some Relationships between Scottish Gaelic, Irish and English Traditional Songs', Irish Folk Music Studies, 1 (1972-73), 4-27

———, 'Song Manuscripts and the Acquisition of Song Repertoires in Orkney and Shetland', ann an Singer, Song and Scholar, deasaichte le Ian Russell (Sheffield: Sheffield Academic Press), pp. 95-115

———, and Donald A. MacDonald (eds.), Scottish Traditional Tales (Edinburgh: Polygon, 1994)

———, ———, Memory in Gaelic Storytelling (Edinburgh: School of Scottish Studies, 1979)

'Folklorist Dr Alan Bruford' (obituary), The Herald, 22 Cèitean 1995, https://www.heraldscotland.com/news/12106050.folklorist-dr-alan-bruford [air fhaotainn 9 Dùbhlachd 2020]

MacKay, Margaret A., 'Alan James Bruford, 10 May 1937 – 8 May 1995', Tocher vol. 50: Tales, Songs, Traditions: Selected from the Archives of the School of Scottish Studies (Earrach 1995), deas. le Alan Bruford agus Margaret Bennett, 1-4

MacLeod, Morag (deas.), Tocher vol. 52: Tales, Songs, Traditions: Selected from the Archives of the School of Scottish Studies (Earrach 1996), eagran sònraichte a tha a' toirt sùil air beatha agus obair Alan Bruford

Wood, Juliette, 'Alan Bruford: A Folklore Bibliography 1965-1994', Folklore 107 (1996), 109-10

———, 'In Memoriam: Alan James Bruford, 1937-1995', Folklore 107 (1996), 91