Eachdraidh-beatha
Bha meas mòr air Eric Radcliffe Cregeen mar sgoilear agus mar obraiche-raoin a chuir daon-eòlas, eachdraidh shòisealta agus beul-aithris còmhla airson tuigse air eitneòlas Taobh Siar na h-Alba agus Eilean Mhanainn a leudachadh gu mòr.
Rugadh Eric ann an Dewsbury, Siorrachd York, don chlèireach Mheathodach an t-Urr. James Pentland Green agus a bhean Elizabeth (née Radcliffe). Bha an dithis aca à Eilean Mhanainn bho thùs, agus chuireadh Eric seachad làithean-saora na sgoile anns an eilean, far an do ghabh e ùidh mhòr anns a' chànan agus anns a' chultar. B' ann an seo a thòisich e air obair-raoin neo-fhoirmeil, 's e a' cruinneachadh beagan beul-aithris agus eachdraidh agus a' cruthachadh liostaichean de bhriathrachas anns a' Ghàidhlig Mhanainnich bho èildearan ionadail. Thòisich e cuideachd air sgrìobhadh gu mionaideach mun obair-raoin aige - dòigh-obrach a mhair fad a bheatha - 's e a' tòiseachadh le sgeulachdan a sheanar fhèin.
Chaidh Eric a Chambridge ann an 1935 an dèidh dha sgoilearachd a ghleidheadh airson a dhol gu Sgoil Leys, agus ann an 1939 chaidh e gu Colaiste Chrìosd a dhèanamh Eachdraidh agus Laideann, le ùidh aige cuideachd ann an daon-eòlas. Chuir e ris an ionnsachadh aige le bhith ag obair gu saor-thoileach tro na làithean-saora airson Suirbhidh na Gàidhlig Manainnich, a bha stèidhichte gu mòr air dòighean-obrach Coimisiún Béaloideasa Éireann. Bha lethbhreacan dhe na clàraidhean a thog e de luchd-labhairt na Gàidhlig Manainnich air an tasgadh ann an taigh-tasgaidh an eilein, Manx Museum, agus ann an 1948 thàinig Eric gu bhith na Rùnaire agus na Leas-stiùiriche air an dearbh thaigh-tasgaidh. B' e an t-arc-eòlaiche agus an daon-eòlaiche Basil Megaw (1913-2002) an Neach-stiùiridh a bh' aige anns an àm. B' esan cuideachd a' chiad Stiùiriche air Sgoil Eòlais na h-Alba eadar 1957-1969, agus chuir Basil air dòigh gun cuireadh Eric seachad ùine aig Coimisiún Béaloideasa Éireann, far an do leasaich e na sgilean obair-raoin aige.
Bha Eric beagan bhliadhnachan na mhaighstir-sgoile eadar 1950-1954, agus an dèidh seo bha e na thidsear seachtrach airson Oilthigh Ghlaschu, agus e ag obair ann an Earra-Ghàidheal. Anns an dreuchd seo, bha Eric a' teagasg dhaoine de gach seòrsa, agus nam measg bha daoine às na coimhearsnachdan dùthchail le cultar Gàidhlig a bha coltach ris a' chultar Mhanainneach air an robh e eòlach agus measail. Mar sin, chuir e roimhe a bhith a' clàradh nan daoine ris an do thachair e, agus b' e seo toiseach a chuid obair-raoin a bha ag amas gu sònraichte air Taobh Siar na h-Alba agus a mhair deicheadan bhliadhnachan. B' ann anns an àm seo a thachair e ri Calum MacIllEathain agus Hamish Henderson, agus thug iadsan an aire anns a' bhad dhan sgil agus dhan ùidh a bh' aige ann an trusadh agus clàradh beul-aithris. Mhothaich Eric fhèin gur e cothrom a bh' ann dhàsan na clàraidhean aige a thasgadh gu sàbhailte agus a chuid cheanglaichean a neartachadh a thaobh obair-raoin acadaimigeach, agus bho 1956 suas bhiodh e a' tasgadh lethbhreacan dhe na clàraidhean aige ann an Sgoil Eòlais na h-Alba.
Goirid mun deach Eric fhèin fhastadh mar Òraidiche aig Sgoil Eòlais na h-Alba ann an 1966, chuir e crìoch air obair rannsachaidh ann an Eachdraidh Shòisealta agus Daon-eòlas Sòisealta aig Cambridge, agus mar sin bhiodh e a' speisealachadh ann an Eagrachadh Sòisealta anns an Sgoil. Bha na notaichean mionaideach agus na sgrìobhaidhean aige a cheart cho cudromach ris na clàraidhean fhèin, mar a chithear anns an earrainn seo aige a dh'fhoillsich Mairead Bennett:
Wednesday 10 April 1968
(with Donald Archie MacDonald)
We drove around the island of Grimsay – peat & rocks & sea lochs, crofts beside the water with boats and lobster creels, & saw a man preparing 5 lazy beds for potato planting […]. He was Lachlan MacLeod, aged about 70. He had dug the lazy beds with a cas-chrom (unfortunately the job was finished), & was turning them with a heavy rake, then dibbling the potato eyes in with a wooden dibbler with a foot-rest. The lazy-beds were about 3 feet wide, with furrows on each side, made very straight. The sods from one furrow were laid on the ground, which had a dressing of seaweed […]. Then covered with soil from the same furrow. The process was repeated, using the next furrow for making the next feannag. He measured the width of each feannag with its adjacent furrow by 5 lengths of his foot[…] He said very few people in Grimsay use the cas-chrom. But Grimsay is the only place in N. Uist where it will be seen at all. Until a causeway was made recently Grimsay was totally isolated […].
An dèidh dha coinneachadh ri Lachlann MacLeòid chaidh Eric a Ghriomasaigh a-rithist ann an 1970 airson a chlàradh agus an turas seo thug e seachad fiosrachadh na bu mhionaidiche buileach air feannagan agus air an uidheim a bhiodh aca.
Am measg nan seanchaidhean iomraiteach eile a lorg Eric, bha feadhainn ann a bha gu h-àraid sònraichte. B' e Dùghall MacDhùghaill (1866-1957) an duine mu dheireadh ann an sreath fada de dhròbhairean à Cnapadal agus bha mòran aige ri innse mu bhith a' dròbhadh a' chruidh don Eaglais Bhric agus do dh'àitichean eile. Sgrìobh Eric mu dheidhinn ann an artaigil:
He had never previously used, or even seen, a recording machine, yet he answered a series of questions on his life and experiences with a fullness of detail and a spontaneity of expression that give his account a unique value. It lasts for forty minutes and is in English, but he could equally well have spoken in his native Gaelic. Indeed the language he uses is Gaelic in its essential thought-forms and colour as well as more obviously in its cadences and pronunciations. The facts of a drover's life are there, probably more fully than in any extant oral source; but the account is more than a piece of informative social history; it acquires from the old man's telling and the artless changes of his mood a compelling and moving quality.
Thadhail Eric cuideachd air an t-seanchaidh ainmeil Thiristeach Dòmhnall Mac na Ceàrdaich (1885-1975) agus rinn e còrr agus an dàrna leth de chlàraidhean Dhòmhnaill a tha rin cluinntinn air làrach-lìn Tobar an Dualchais. Am measg nan clàraidhean seo, tha am fear seo, anns a bheil Dòmhnall a' bruidhinn mu na sinnsirean aige, agus am fear seo anns a bheil e ag innse mar a chuir a shinn-seanmhair stad air fear a bha a' goid crodh. Bha Dòmhnall Mac na Ceàrdaich agus Dòmhnall Moireasdan à Muile (1885-1986) anns na comhaisean, agus chlàraich Eric mòran de bheul-aithris bhon a' Mhoireasdanach cuideachd, leithid na h-aoire Tha Sgeul anns an Dùthaich, a rinneadh an dèidh bàs bàillidh air an robh gràin aig na daoine.
Am measg gach rud eile a choilean e, bha Eric na cho-stèidheadair air Buidheann Beul-aithris na h-Alba ann an 1978, agus e an dèidh a bhith an sàs ann an còmhraidhean agus co-labhairtean a lean gu stèidheachadh Comann na Beul-aithris ann an 1971.
Cha robh Eric Cregeen ach 61 bliadhna a dh'aois nuair a dh'eug e ann an 1983, agus ged a dh'fhàg e dìleab uabhasach fhèin mòr a thaobh nan clàraidhean aige, cha d' fhuair e riamh an cothrom na rinn e de rannsachadh fhoillseachadh. Ach fhuair an trusaiche beul-aithris Mairead Bennett sealladh air lethbhreacan dhe na leabhraichean-sgrìobhaidh aige nuair a bha i na h-oileanach. Choinnich i ris a-rithist agus thug e brosnachadh mòr dhi:
'Scotland, and folklorists globally, owe a huge debt of gratitude to Eric Cregeen for the treasure trove of recordings, photographs and journals he left, documenting the lives and traditions of crofters, fishermen, housewives, shepherds, cattle-dealers, drovers, blacksmiths, horse-dealers, carpenters, tradespeople, weavers, craftspeople, children, healers, whisky-makers, teachers and clergy. It is only fitting that we should remember him and look after his legacy in a way that he himself would have done had he had the opportunity.'
'S e an smaoin mu dheireadh seo a mhisnich Mairead gu bhith a' cur seachad mòran bhliadhnachan a' foillseachadh obair Eric, agus mar phàirt dhen obair seo dheasaich i cruinneachadh de phàipearan air an robh 'Recollections of an Argyllshire Drover and Other West Highland Chronicles'. Bha Mairead cuideachd os cionn pròiseact air a mhaoineachadh leis a' Chrannchur Nàiseanta gus 4,000 duilleag dhe na sgrìobhaidhean bhon obair-raoin aige a chur an cruth didseatach, agus rannsachadh a dhèanamh air mar a dh'fhaodadh iad a bhith nan cuideachadh le bhith ag amas air seasmhachd ann an sgìrean na h-Alba anns an robh e ag obair.
Ged a tha còrr agus 2,000 clàradh a thog Eric Cregeen air làrach-lìn Tobar an Dualchais, chan eil an seo ach criomag bheag dhen obair-raoin a rinn e air fad do Sgoil Eòlais na h-Alba, agus thèid iomadh clàradh eile a rinn e a chur ris an làraich-lìn anns an àm ri teachd.
Tùsan agus Barrachd Leughaidh
BBC Alba, Eric R Cregeen – Thachair Sruth ri Steall, Trusadh, Sreath 11, prògram 5, air a chraoladh 09 Gearran 2021, https://www.bbc.co.uk/programmes/m0002xtb [air fhaotainn 23 Samhain 2021].
Bennett, Margaret, 'A Return to Sources: The Folk Life of Eric R. Cregeen,' Folk Life - Journal of Ethnological Studies, Volume 59 (2021), 115-127.
⸻, The Cregeen Journals: Pathways to Sustainability of Land-Use, Language and Culture (tachartas co-obrachaidh eadar CSCS agus DASG, 23 Dàmhair 2021), http://cscs.academicblogs.co.uk/dr-margaret-bennett-the-cregeen-journals-pathways-to-sustainability-of-land-use-language-and-culture-cscs-and-dasg-collaborative-event [air fhaotainn 23 Samhain 2021].
⸻, The Legacy of Eric Creegen; a Treasury of Manx and Scottish Traditions (Lecture for Manx National Heritage, 1 Iuchar 2019), https://www.gracenotescotland.org/index.php/oral-history-folklore/eric-r-cregeen-fieldwork-journals [air fhaotainn 23 Samhain 2021].
Cregeen, Eric R., 'Donald Morrison: Oral Tradition of Mull', Tocher 24 (1976) 289-319.
⸻, 'Donald Sinclair: Oral Tradition of Tiree', Tocher 18 (1975) 41-65.
⸻, Recollections of an Argyllshire Drover and Other West Highland Chronicles, ed. Margaret Bennett (Edinburgh: John Donald, 2004); ath-dheasachadh (Ochtertyre: Grace Note, 2013).
⸻, 'Recollections of an Argyllshire Drover with Historical Notes on the West Highland Cattle Trade', Scottish Studies, Vol. 3, Part 2 (1959), 143-163.
⸻, The Eric R. Cregeen Fieldwork Journals, 10 vols. (1939-1982), ed. Margaret Bennett (Ochtertyre: Grace Note, 2019).