Beagan fiosrachaidh mun sgoil.

Iain Peatarsan (IP): Siuthadaibh a-nise, innsibh mun a seo.

Seonag Chaimbeul (SC): Mu dheidhinn sgoil?

IP: Sheadh.

SC: Uill, man a bha... man a bha an cleachdadh a bha an seo, bha a h-uile duine againn a' tòiseachadh aig còig bliadhna a dh'aois, agus bha againn ri coiseachd leth-mhìle chun na sgoil, bhiodh e, latha math no fliuch, no fuar no cabhadh. Cha robh e gu diofar. Agus bhiodh sinn a' toirt leinn pìos, a thaobh agus cho fada 's a bha ar dachaigh bhon an sgoil. 'S ann am Brèascleit a bha an sgoil, agus chan eil càil... dè an t-ainm a bh' aca air... An tòiseach an aibidil. Agus bha a-rithist man a chanadh iad fhèin, Class One, Two, Three. Às dèidh sin bha Six, X Six, Double X Six. Bha sin nuair a bha sinn a' tighinn chun a' mhaighstir-sgoile.

IP: Bha, dìreach.

SC: Agus, bha... nuair a gheibheadh sinn an aibidil, bha iad ag ionnsachadh leughadh dhuinn, agus bhiodh mo mhàthair gar teagaisg, anns a' Bheurla, mus deachaidh sinn dhan an sgoil, 's bha beagan, cha robh a' Bheurla againn ceart, ach bha beagan againn, agus cha robh e cho duilich dha feadhainn againn a' Bheurla a thogail. Agus tha cuimhne agam air latha sònraichte agus mi anns a'... Class Two. 'S ann anns a' chiad... anns a' bhun-sgoil... bun... a' chiad... a' chiad rud gu lèir às dèidh an aibidil. Bha a' bhan-sgoilear, an tè bha a' teagaisg, bha i ag ionnsachadh bàrdachd Bheurla dhuinn, agus dìreach beagan ron an latha sin, bha mise an dèidh bràthair beag a chall, agus bha mi a' smaoineachadh iomadach uair cho beag smuaineach 's a bha i. 'S e... canaidh mi anns a' Bheurla e man a fhuair sinn e:

Oh bring my brother back to me,
I cannot play alone.
The spring has come with flowers and bees,
Where has my brother gone?

Agus thòisich mi a' gal. 'S ann an uair sin a chunnaic i an rud a rinn i.

IP: Agus, 's ann à leabhar a bha...

SC: 'S ann, às leabhar a bha i ga thoirt. 'S ann.

IP: 'S ann dìreach, agus bha i a' leughadh seo...

SC: Bha i a' leughadh sin anns a' Bheurla.

IP: Bha, dìreach.

SC: Agus às dèidh sin ma-thà... Dhìochuimhnich mi, nuair a bha sinn a' falbh anns a' gheamhradh dh'fheumadh sinn fàd a thoirt leinn.

IP: Ò, dh'fheumadh.

SC: An robh siud agaibhse?

IP: Bha, tha mi a' creidsinn.

SC: Toiseach an teaghlach [???]

IP: Seadh.

SC: Agus bheireadh i an uair sin... an fheadhainn nach tugadh leotha fàd, bheireadh i a-mach chun... air beulaibh chàich iad agus chuireadh i fàd air an ceann. Agus às dèidh a' chlas sin ma-thà, bha sinn a' dol a-nis... bha rùm eadar rùm an fheadhainn bheaga agus bha sinn a' dol dhan rùm mheadhanach, chun an fheadhainn a bha... cleachdadh rud a bhathas a' teagaisg dhuinn - leughadh, sgrìobhadh agus bha sinn an dèidh a thighinn chun an staid anns an robh iad a' dol a thoirt dhuinn sgrìobhadh, dè bu chaomh... "What would you like to be when you grow up?"

Agus chuir fear dhe na balaich sìos an sglèat ann an ùine bheag, 's thuirt i ris:

"Donald John," ars ise, "are you finished?"

"Yes, Miss."

Bha sinn air sin ionnsachadh.

Agus nuair a bha càch deiseil, thuirt i ris a' chlas:

"We'll now read your... what you've written down. Donald John," ars ise, "would you please read what's on your slate?"

'S e sglèatan a bh' againn.

IP: 'S e, dìreach.

SC: Agus sheas e, 's an sglèat aige na làmh:

"I would like to be a soldier, and march and fight in Cape Wrath."

Bha e a' dèanamh feum dhe wrath.

IP: Bha, dìreach.

SC: Sin ach beagan dhen an... chan fhiach e bruidhinn air ann an seagh. Ach an dèidh sin a-nise, thàinig sinn gun... clas a' mhaighstir-sgoile. Bhiodh sinn timcheall air trì bliadhna anns an rùm mheadhanach, 's chaidh sinn an uair sin gu clas a' mhaighstir-sgoile. Agus bha sinn a' faighinn... cha d' fhuair sinne riamh leasan Gàidhlig.

IP: Cha d' fhuair, dìreach.

SC: Ach aona latha, tha cuimhne agam a bhith a' leughadh... thug e dhuinn, aona latha, thug e dhuinn leasan às a' Bhìoball, feuchainn faighinn leughadh sinn. Agus nuair a thàinig e thugamsa, bha mi na mo sheasamh, man a dh'fheumadh sinn seasamh an-àirde 's leughadh, agus cha do... cha b' urrainn dhòmhsa facal a leughadh ach aon fhacal a ghlac mi, bho chàch.

"Come on, Joanna," ars esan.

"Jacob," arsa mise, agus shuidh mi.

IP: Seadh, dìreach.

SC: 'S bha far-ainm Jacob ormsa airson trì bliadhna.

IP: Bha dìreach. Ò, sin mar a gheibheadh daoine far-ainm.

SC: Agus, a thaobh na... an luchd-teagaisg, cha robh duine aca anns an oilthigh.

IP: Cha robh, dìreach.

SC: Ann an colaiste a bha iad. 'S cha robh litrichean aig duine aca. Agus bha dithis aca nach robh riamh seachad air an Nicolson. 'S e sin an fheadhainn a bhiodh gar teagaisg. 'S am bochdanas a fhuair sinn, an fheadhainn nach d' fhuair dhan an Nicolson, 's e sinn fhìn a dh'ionnsaich e.

IP: 'S e, sibh, tha mi a' creidsinn.

SC: Dh'fheumadh sinn ionnsachadh leinn fhìn.

IP: Dh'fheumadh, dìreach.

SC: Dìreach... ann ar beatha tro chàch, 's a' glacadh... nuair a tha an inntinn... nuair a tha an inntinn fosgailte airson teagaisg, beiridh sibh air.

IP: Beiridh.

SC: 'S cumaidh sibh e. Agus bha a' chuip cuideachd. Bha a' chuip aca. Ò, bha, bha a' chuip aca gu cinnteach, agus bha comannd aca a chumail. Dh'fheumadh iad a bhith modhail.

IP: Dh'fheum... Ò bha, bha.

SC: Bha sin air ionnsachadh aig an taigh, aig an dachaigh. Ach nan deigheadh iad seachad air a sin, gu cinnteach ceart gheibheadh iad sgal nach biodh beag.

IP: Gheibheadh, gheibheadh.

SC: Tha cuimhne agam a faighinn aon uair, 's bha mi a' gal. Ach, nise, bhiodh sinn a' faighinn uair a thìde airson cluich, aig a' mheadhan-latha, agus bhiodh sinn a' cluiche, man a thuirt mi... dh'innis mi mar-thà dhuibh mu dheidhinn rounders.

IP: Ò, dh'innis.

SC: Agus na clachan beaga. 'S bhiodh na balaich a' cluich marbalan.

IP: Bhitheadh.

SC: Nead an siud, 's bhiodh iadsan thall an sin 's bhiodh iad... siud man a dhèanadh iad.

IP: Ò 's ann, len òrdaig mhòir.

SC: Seadh. Agus bha ìne òrdag mhòr mo bhràthar air a bleith, gun a' bhlonaig. An canadh sibhse siud? Dè an t-ainm a bh' agaibh air an rud a tha fon ìne?

IP: Uill, chanamaid chun na feòla, bheil fhios agad?

SC: Chun na feòla? Uill, canaidh sinne blonaig.

IP: Blonaig.

SC: Agus canaidh sinn blonaig ri... agus tha ris an èisg.

IP: 'S e.

SC: Agus blonaig ris na beathaichean. Agus bha cho e goirt. Bhiodh e a' gal. Agus rud eile, bha sinn a' cluich le ròpa, agus 's e a' Bheurla bh' againn air - sgiobaigeadh.

IP: 'S e. 'S e. Chuala mi sin cuideachd.

SC: Agus sreathan, man a thuirt mi. Sreathan. Clann-nighean, sreath an siud 's sreath an seo, 's bhiodh rabhd againn anns a' Bheurla, 's dheigheadh an sreath seo chun an fheadhainn ud, 's dheigheadh iad air ais, 's thig an fheadhainn ud thucasan 's dheigheadh iad air ais.

IP: Ò, seadh, seadh. Agus bhiodh sibh a' seinn?

SC: Bhitheadh.

IP: Seadh, agus an e rudan Beurla a bhiodh sibh...

SC: Ò 's e Beurla fad na tìde. Dh'fheumadh sinn; bha e air iarraidh oirnn.

IP: Bha, dìreach. Agus nach gabh sibh cuid dhe na faclan a bha sin ma-thà, ged as e a' Bheurla a th' ann?

SC: There... dh'innis mi... There came a poor widow from Sunderland, with all the children in her hand, some could knit and some could sew, and some could knead the lily-white dough. Please take one in. Agus dheigheadh tè dhen a' chlann-nighean sin chun an t-sreath seo. Now my Mary she is gone, she is gone, she is gone, now my Mary she is gone, goodbye Mary, goodbye, goodbye. Bha a h-uile facal dhen a' Bheurla ceart againn, ann an sin. Agus bhiodh am maighstir-sgoile. uaireannan air falach air cùl na cruaich, ag èisteachd rinn. Cha chanadh e càil rinn, gun do rinn e e, ach bha sinn ga fhaicinn.

IP: Bhitheadh dìreach, bha. Ò bhiodh esan, bhiodh e a' smaoineachadh dè seòrsa faclan a bh' agaibh.

SC: Agus dè an t-adhartas a bha sinn a' dèanamh.

IP: Sin agaibh e.