Maighstir Seòras agus Maighstir Ailean.

Peigi NicRath (PN): 'S e tòiseachadh. Chan e... 's e fiabhras, chan e am fiabhras... am fiabhras a bh' ann an taigh Iain 'ic Sheumais an toiseach. Chan e an aon fhiabhras a bh' ann idir.

Iain Latharna Caimbeul (ILC): Nach e?

PN: Bha dà fhiabhras ann.

ILC: Dà fhiabhrais?

PN: Bha fiabhras an taigh Iain 'ic Sheumais. Taigh athair Pheadair. Nuair a bha an teaghlach beag. Uill tha cho math dhomh dìreach [???] mar a tha e, nuair a thig e thugam. Agus ghabh iad... ghabh iad... dh'èirich e às an tobar anns an doras. Seann tobar a bha san doras, 's thòisich iad ri tarraing uisge às. 'S ann às an tobar sin a thàinig am fiabhras a bha ann an taigh Pheadair. Cha robh e ach an taigh Pheadair fhèin. Cha do ghabh duine às e. Uill cha mhotha na sin a dh'eug duine leis. Ach am fiabhras leis an do dh'eug Maighstir Seòras, 's ann an taigh athair bean Eachainn a bha e. Taigh Eachainn Bhig. Sin a... taigh Eachainn Bhig, dìreach mar a thuirt mi.

Uill bha cousin dhaibh a' coimhead orra aon oidhche, latha a-bhos à Èirisgeigh, 's thadhail i a-staigh againne nuair a bha i a' dol dhachaigh. Bha i oidhche a-staigh againn. Dh'fhailich oirre faighinn a-null a dh'Èirisgeigh 's bha i againn a-staigh fad na h-oidhche, 's i air tighinn às taigh an fhiabhrais. I air a chluinntinn gun robh e ann ach bha i a' smaoineachadh nach toireadh i leatha e, agus chaidh i dhachaigh nuair a chuala i e co-dhiù, nuair a chuala i gur e am fiabhras a bh' ann chaidh i dhachaigh agus... Bha i a-staigh againne fad na h-oidhche, ach cha do dh'fhàg i againne e. Nach robh e neònach nach do dh'fhàg i againne e. Agus dh'eug i fhèin leis nuair a chaidh i dhachaigh a dh'Èirisgeigh. Cha robh i ach mu sheachdain beò nuair a dh'eug i leis, leis an fhiabhras a bha sin. Uill 's e... cha robh duine a' dol a-staigh ann, dhan taigh sin, ach Maighstir Seòras. Cha rachadh duine beò na chòir, 's bha na daoine a-staigh, Eachann, 's a bhean, 's triùir chloinne, 's bha iad anns na leapannan, 's cha robh duine ann a rachadh a-staigh còmh' riutha a thoirt dhaibh sìon. Ach fhad 's a b' urrainn dhaibh fhèin gluasad, gus am biodh iad cho bochd 's nach b' urrainn dhaibh gluasad, bhiodh iad ag èirigh 's a' toir thuca fhèin rud a bhiodh a dhìth orra a-staigh.

Agus thòisich an sin boireannach, seann bhoireannach air tighinn ann leis... le bainne, agus 's ann air ceann na slat-iasgaich a bha i a' cur a-staigh a' bhainne air an uinneig. Agus bha an t-slat a' ruith cho fada ri tè dhe na leapannan, 's bha iad a' breith air a' pheile far ceann a' mhaide a bha sin. Sin mar a bha i sin a' dèanamh, ach cha rachadh i a-staigh na b' fhaide na sin.

Uill, bha iad cho truagh gus mu dheireadh thall gun do thòisich Maighstir Seòras air tighinn ann, agus bha e a' cur air aodach a-muigh anns a' bhàthaich, 's bha e... bha e a' fàgail an aodaich a bh' air a-muigh, 's bha e a' cur air seann aodach eile, 's bha e a' dol a-staigh, 's bha e a' dèanamh... ag attendadh dha na daoine sin fad an latha ann a shin, gus an tug e fhèin leis am fiabhras às, 's gun do dh'eug e leis. Agus 's e ainm an... ainm an fhir sin a bh' air mac Pheadair, Seòras. Ainm aig Peadair air fear dhe na gillean.

ILC: Bheil?

PN: Tha. Seòras.

ILC: Dè mu dheidhinn an fheadhainn a bha anns an taigh?

PN: Uill, fhuair iad air aghaidh. Fhuair iad air aghaidh. Bha esan ag attendadh dhaibh gus an do dh'fhàs e bochd, gus nach b' urrainn da tighinn.

ILC: Cha do dh'eug duine aca.

PN: Cha do dh'eug duine aca dhiubh. Cha do dh'eug. Bha teansa gum biodh iad... cuideigin aca air falbh mura bhitheadh esan. Dh'eug esan, an duine bochd, 's b' e an call e.

ILC: An do dh'eug mòran leis an fhiabhras?

PN: Cha do dh'eug. Cha do dh'eug duine leis ach an aon nighean a bha seo.

ILC: An robh e ann am mòran de thaighean?

PN: Cha robh e ach anns an aon taigh.

ILC: Nach robh?

PN: Ach bha e an Èirisgeigh.

ILC: Bha e an Èirisgeigh.

PN: Thàinig e a dh'Èirisgeigh ach cha b' ann bhuathasan a dh'fhalbh e. Dh'fhalbh gu leòr à Èirisgeigh leis. Dh'fhalmhaich e taighean ann.

Aidh. Sin na bheil fhios agamsa mu [?dheidhinn] an fheadhainn sin a-nist. Chan eil sìon a chuimhn' a'm air a' chòrr mun deidhinn.

ILC: [???] an e Dotair Lamont a bh' ann aig an àm ud.

PN: Chan eil sìon a chuimhn' a'm dè an dotair a bh' ann. Chan eil mi a' smaoineachadh gur e. Bidh cuimhn' agaibhse air Mrs Campbell, an Dotair MacDonald.

ILC: 'S e Dotair Lamont a bh' ann.

PN: Dotair Lamont.

ILC: 'S e. Nach robh trioblaid air choreigin, de dh'èis eadar e fhèin 's na daoine?

PN: Bha, ach chan eil sìon a chuimhn' a'm gu a dè bh' eatorra, ach tha fhios a'm gun robh rudeigin eatorra. Chan eil sìon a chuimhn' a'm. Chan urrainn mi bruidhinn air an rud a bh' eatorra. Chan eil sìon a chuimhn' agam, ach tha fhios a'm gur ann far a chèile mu rudeigin a chaidh iad.

ILC: Cò thàinig às dèidh Maighstir Seòras. Cò thàinig a Dhalabrog?

PN: Chan eil sìon a chuimhn' agam cò thàinig às dèidh Mhaighstir Seòras. Mura h-e Maighstir Ailein?

ILC: Chan e. Chan e. Bha e ann roimhe.

PN: Roimhe?

ILC: Bha.

PN: Chan eil fhios a'm cò thàinig às dèidh Mhaighstir Seòras. Gu dearbh, chan eil sìon a chuimhn' agam. Ach bha a leithid ann. Bha a leithid ann. Chan eil beachd agamsa air na h-ainmeannan aca. Tha fhios agam gun robh gu leòr ann às dèidh Mhaighstir Seòras.

ILC: Bha. Bha sin ann ceart gu leòr.

PN: Bha. Chan eil sìon a chuimhn' agamsa gu dè an fheadhainn a bh' ann, ach gu bheil cuimhne mhath agam air Maighstir Seòras.

ILC: Bha eagal mòr air na daoine ron fhiabhras.

PN: Ò bha eagal aca ron fhiabhras, eagal mòr.

ILC: Nuair a bha e seachad chuireadh iad an taigh na theine, nach cuireadh?

PN: Aidh, chuir iad. Uill, bha aon fhear ann a bha iad a' smaoineachadh a thug leis... a fhuair am fiabhras... seadh, a thug leis am fiabhras às, Eòghainn mac Ailein, an duine a bh' aig Màiri Mòr an t-Saighdeir, agus dh'eug esan, ge brith gu dè bh' air. Dh'eug e, 's cha rachadh duine na chòir. Cha do rinneadh ach a chur anns a' bhogsa an taobh shìos dhen teine. Thuit e marbh an taobh shìos dhen teine. Cha robh duine a' dol ann idir, idir. 'S ann eadar... 'S e dithis ghillean a bh' anns an àite air an do chuir iad smùid uisge-bheatha. 'S cha rachadh iad a-staigh mura biodh iad dìreach... am biodh a thùr annta a chuireadh an duine air dòigh anns a' bhogsa, agus rinn iad sin. Cha do rinn iad ach a chur dìreach le aodach anns a' bhogsa mar a bha e... am bogsa a dhèanamh. Agus thug an dithis ghillean sin a-mach a' chiste às an taigh. 'S cha tug duine às e mas e fiabhras a bh' ann. Bha iad a' smaointinn gur e fiabhras a bh' ann. Cha do rinneadh a-mach gu dè rud a bh' air, ach gun do dh'eug e. Gun robh iad... gun robh eagal orra, tha fhios agaibh, a dhol dhan taigh, le eagal gur e fiabhras a bh' ann. Cha robh duine a' dol a-staigh ann. Cha robh ag attendadh dhan duine bhochd sin ach a bhean, dìreach, fhad 's a bha e beò. Cha do rinn iad ach an teine a chur... an taigh a chur na theine. 'S bochd gun do dh'fhalbh e dìreach... a bhean, 's i a' cur maidse ris an dala ceann dheth.

ILC: Cha deach duine riamh ann.

PN: Tha an tobhta siud fhathast suas. Am balla aige suas an siud fhathast. Cha do rinn e ach tuiteam am broinn a chèile. Cha do rinn.

ILC: 'S e droch rud a bh' anns an fhiabhrais.

PN: Ò 's e. Droch fhiabhras a bh' ann cuideachd.

[Stad sa chlàradh an seo.]

...a bh' aca an Èirisgeigh, 's ann às an Àird an Ear a thug iad e.

ILC: An ann?

PN: On iasgach.

ILC: Muinntir an iasgaich.

PN: Muinntir an iasgaich. 'S ann dhachaigh a thug iad e. Dh'fhalmhaich iad... dh'fhalmhaich iad... tha mi a' smaoineachadh gun do dh'fhalmhaich iad aon sia taighean. Chan eil sìon a chuimhn' agam cò an sagart a bha an Èirisgeigh san àm gu dearbh, an e Maighstir Ailean a bh' ann no cò. Chan eil mi a' smaointinn gur e Maighstir Ailean a bh' ann idir.

ILC: Tha mi smaointinn gura h-e.

PN: Ma dh'fhaodte gur e. 'S e a bh' ann cuideachd. Tha fhios a'm gun tàinig e dhachaigh le feadhainn dhiubh. Nuair a bha iad a' tighinn dhachaigh on iasgach, thàinig e dhachaigh còmh' ri feadhainn dhiubh a bha uabhasach bochd. Bha iad a' dol seachad air an taigh againne [???]. Bha e a' dol seachad air 's thàinig e a-staigh dhan taigh againn. Bha iad ag iarraidh deoch. Ceathrar no chòigear bhoireannach, bha iad ag iarraidh deoch, 's thàinig esan a-nall chun an taigh againne a dh'iarraidh deoch dhaibh. Tha cuimhn' agam gun tug mo mhàthair dhaibh... dha siuga bainne. Siuga bainne agus bobhla. Chaidh e a-null. Bha iad nan suidhe thall pìos on taigh. Chaidh e a-null thuca leis a sin. Sin na bheil a chuimhn' agam air a sin.

ILC: 'S e a' ghriùthrach a bha orra an uair sin nach e? A' ghriùthrach.

PN: Ò 's e a' ghriùthrach. 'S e, 's e a' ghriùthrach.

ILC: Chan e fiabhras?

PN: Ò 's e a' ghriùthrach a bh' aca an uair sin. 'S e. A' ghriùthrach. 'S i a' ghriùthrach a bh' ann. Droch ghriùthrach a bh' ann cuideachd.